itna.ir - 8 روز پیش

به طور متوسط، قد مردان حدود سیزده سانتی متر از زنان بیشتر است. اما دلیل این تفاوت چیست؟ پاسخ دقیق به این پرسش هنوز به طور کامل روشن نشده است. اگرچه این اختلاف میانگین قد در سراسر جهان مشاهده می شود، اما علم تاکنون توضیح قطعی و جامعی برای آن ارائه نداده است. با این حال، برخی سرنخ ها از نقش ژن ها و هورمون های وابسته به جنسیت وجود دارد که ممکن است در روشن شدن این معما مؤثر باشند. قد انسان یک ویژگی پیچیده است که تحت تأثیر عوامل متعددی قرار دارد. یکی از این عوامل، ژنتیک است. ژن های موجود در کروموزوم های جنسی و غیرجنسی هر دو می توانند در تعیین قد نقش داشته باشند. هر نوزاد هنگام تولد، دو مجموعه کروموزوم از والدین خود دریافت می کند: ۲۳ کروموزوم از مادر و ۲۳ کروموزوم از پدر. دو عدد از این کروموزوم ها مربوط به تعیین جنسیت هستند: زنان معمولاً دارای دو کروموزوم X و مردان دارای یک کروموزوم X و یک کروموزوم Y هستند. به طور معمول، والدین ویژگی هایی را که با ژنوتیپ خود هم راستا هستند به فرزندان منتقل می کنند؛ بنابراین، والدینی که قدبلندتر هستند، معمولاً فرزندانی با قامت بلندتر نسبت به والدین کوتاه قد خواهند داشت. مطالعات انجام شده بر روی دوقلوهای همسان نشان داده است که حدود ۸۰ درصد از تفاوت های قدی، ریشه در عوامل ارثی دارد. با این حال، شناسایی دقیق ژن هایی که در تعیین قد نقش دارند، فرآیندی دشوار و پیچیده است. به گفته دکتر الکساندر بری، پژوهشگر بیوانفورماتیک در کالج علوم سلامت گیسینگر ایالت پنسیلوانیا، قد یک ویژگی چندژنی شناخته شده است ، به این معنا که ژن های متعددی در سراسر ژنوم انسان بر آن تأثیر می گذارند. وی توضیح می دهد که مطالعات گسترده ای در سطح ژنوم انجام شده که نشان می دهد این ویژگی توسط هزاران ژن در نقاط مختلف ژنوم کنترل می شود. در مقاله ای که در سال ۲۰۲۲ میلادی در نشریه نیچر منتشر شد، پژوهشگران موفق به شناسایی ۱۲ هزار و ۱۱۱ ناحیه از ژنوم شدند که در آن ها تغییر تنها یک نوکلئوتید (G، A، T یا C) با قد انسان ارتباط معنی داری داشته است. یکی از مهم ترین ژن های مرتبط با قد، ژنی به نام SHOX است که هم روی کروموزوم X و هم Y قرار دارد. به گفته بری، این ژن به تنهایی مسئول حدود ۲۵ درصد از اختلاف میانگین سیزده سانتی متری قد بین مردان و زنان است. انواع خاصی از این ژن، در صورت از دست رفتن عملکرد آن بر روی کروموزوم X یا Y، می توانند منجر به کوتاهی قد شوند. برای نمونه، اختلال ژنتیکی L ri-Weill dyschondrosteosis که ناشی از جهش در ژن SHOX است، رشد استخوان ها را مختل کرده و سبب کوتاهی قد می شود. جنبه دیگر بررسی تفاوت های قد میان جنسیت ها، مطالعه افرادی با اختلالات کروموزومی موسوم به آنیوپلوئیدی (تعداد غیرعادی کروموزوم های جنسی مانند XXX یا XXY) است. در پژوهشی که در ماه مه سال ۲۰۲۵ میلادی در مجله PNAS منتشر شد، دکتر بری و همکارانش داده های مربوط به ۹۲۸ هزار و ۶۰۵ نفر را تحلیل کردند که از میان آن ها، ۱۲۲۵ نفر دارای آنیوپلوئیدی کروموزوم جنسی بودند. محققان بررسی کردند که چگونه تعداد بیشتر یا کمتر ژن های قرارگرفته بر روی کروموزوم های X و Y بر قد اثر می گذارد. یافته های این مطالعه نشان داد که تعداد بیشتر کروموزوم های Y، تأثیر بیشتری بر افزایش قد دارد تا افزایش تعداد کروموزوم های X. یکی از دلایل این پدیده آن است که افرادی با ترکیب XX، دارای یک کروموزوم X غیرفعال هستند و بنابراین برخی ژن ها از جمله SHOX تنها از یک نسخه فعال می شوند. در حالی که افرادی با ترکیب XY، هر دو نسخه ژن SHOX را فعالانه بیان می کنند. این تفاوت تا حدودی می تواند افزایش قد در مردان را نسبت به زنان توضیح دهد. با این حال، بری تأکید می کند که این بدان معنا نیست که کروموزوم Y مستقیماً مسئول افزایش قد است. او می گوید: داده های ما به هیچ وجه چنین نتیجه ای را تأیید نمی کنند. به گفته وی، SHOX هم روی کروموزوم X و هم Y وجود دارد و تأثیر آن بر قد منحصر به مردان نیست. با این حال، او می افزاید که برخی از ژن های خاص کروموزوم Y ممکن است بر تولید هورمون هایی مانند تستوسترون اثر بگذارند؛ هورمونی که به نوبه خود می تواند در رشد قدی نقش داشته باشد. تستوسترون، که از دسته هورمون های آندروژن محسوب می شود، هم در مردان و هم در زنان تولید می شود، ولی سطح آن در مردان بالاتر است. این هورمون علاوه بر ویژگی هایی مانند صدای بم تر و رویش موی بدن، می تواند در رشد اسکلتی نیز مؤثر باشد. بری در ادامه می گوید: احتمال دارد ژن های دیگری روی کروموزوم Y، چه به طور مستقیم و چه غیرمستقیم، بر ترشح هورمون ها تأثیر بگذارند. اما رابطه میان هورمون ها و رشد قد، رابطه ای پیچیده و چندلایه است. علاوه بر تستوسترون، هورمون های دیگری نیز در فرآیند رشد نقش دارند. برای نمونه، هورمون رشد انسانی که از غده هیپوفیز ترشح می شود، رشد بدن را در دوران کودکی تحریک می کند. همچنین، فاکتور رشد شبه انسولین نوع یک (IGF-1) نقش واسطه را در اثرگذاری هورمون رشد ایفا می کند و هر دوی این عوامل در دوران بلوغ به اوج می رسند. اما در میان این هورمون ها، استروژن نقشی کلیدی و کمتر شناخته شده دارد. به گفته هالی دانسورث، استاد انسان شناسی در دانشگاه رود آیلند، استروژن ستاره ی داستان رشد استخوان است. وی می گوید استروژن که در دوران بلوغ هم در مردان و هم در زنان ترشح می شود، عامل اصلی در رشد استخوان های بلند به شمار می رود. دانسورث توضیح می دهد که استروژن در دو مرحله بر رشد استخوان تأثیر می گذارد: در مرحله نخست باعث افزایش قد می شود و در مرحله دوم، با افزایش سطح استروژن، صفحات رشد استخوان بسته می شوند و فرایند افزایش قد متوقف می شود. از آن جا که اوج تولید استروژن در دختران زودتر از پسران اتفاق می افتد، رشد قدی آن ها زودتر پایان می یابد. دانسورث در سال ۲۰۲۰ میلادی مقاله ای در نشریه انسان شناسی تکاملی منتشر کرد که در آن به بررسی نقش استروژن در تفاوت قد میان مردان و زنان پرداخته شده است. او در این مقاله فرضیه ای را مطرح می کند مبنی بر اینکه استروژن می تواند عامل اصلی این اختلاف باشد، نه صرفاً تبیین های تکاملی که مردان را به عنوان جنس پرخاشگرتر، مستعد تکامل برای قد بلندتر می دانند. با همه این توضیحات، باید توجه داشت که جنسیت تنها عامل تأثیرگذار بر قد نیست؛ برخی زنان از بسیاری مردان بلندقدتر هستند. علاوه بر ژنتیک و هورمون ها، عوامل محیطی نیز در تعیین قد نقش دارند. از آن جا که حدود ۸۰ درصد از قد افراد تحت تأثیر ژنتیک است، ۲۰ درصد دیگر به شرایطی مانند تغذیه، وضعیت سلامت عمومی، و اقلیم بستگی دارد. این ترکیب پیچیده از عوامل، یافتن پاسخ قطعی به این پرسش که چرا مردان به طور معمول از زنان بلندتر هستند را دشوار کرده است. با این وجود، دکتر بری معتقد است که عامل دیگری به نام بیان ژن می تواند کلید گمشده این معما باشد. او می گوید: فکر می کنم با گسترش مطالعات مربوط به بیان ژن، متوجه شویم که حتی در میان افرادی با ساختار کروموزومی مشابه، تفاوت در بیان ژن می تواند عامل اختلاف در قد باشد.

آخرین اخبار

برچسب‌ها:   

مردان

 | 

قدبلندتر

 | 

هستند

 | 

نگاهی

 | 

تفاوت

 | 

جنسیت

 | 

منابع خبری